top of page

LIEKE

VAN DER

VEGT

BRONNEN ONDERZOEK

Aantekeningen, dagboekfragmenten, een briefuitwisseling, interviews een een bronnenlijst.

STIL. Is een serie voorstellingen van Lieke Benders. Ze is beeldend theatermaker. Toen ik voor het eerst één van haar STIL. Voorstellingen zag in 2018 begreep ik het ineens. Ik zag en voelde dat de vorm waarin ze sprak, allesbepalend was voor de reactie, de beweging van het publiek. De voorstelling was in stilte, maar nooit eerder sprak een werk zo tot mijn verbeelding. In 2019 zocht ik Lieke Benders op. We hebben elkaar ontmoet in een klooster. De gesprekken met Lieke Benders waren en blijven een grote (inspiratie)bron voor de kern van mijn eigen onderzoek. 

Ron Bernstein is een bron. Een grote bron. Hij is materiaal specialist in de Jan van Eyck, en dat deed mijn ogen openen. Hij voedde mijn fascinaties voor materialen, zoals spiegels en de wetenschap wat mijn liefde voor vorm deed groeien.

‘Wat is een kunstenaar?’ vroeg ik laatst aan een man. Toen zij hij: kunstenaars creëren hun eigen problemen om ze vervolgens zelf op te lossen. Deze gedachte stelde me zo gerust. Ik was niet de enige die een obsessie liet groeien voor het eeuwige proberen en her creëren. Dat gaf me moet om door te zoeken. Te onderzoeken. Niet op te geven.

Een interview. 08.04.2020. In april heb 5 ik mensen geïnterviewd. Het was voor een nieuw video werk wat ik maak: ‘SELF in stilstand’. Ik vroeg ze, wat de stilstand waarin we leven met hun deed. Naast hun woorden merkte ik hoe belangrijk een daadwerkelijke stilte in het interview zelf werd. Vaak zei die stilte nog veel meer dan het gesprek zelf. In die stilte ontstond ruimte om mijn eigen vorm aan te nemen. Ik zou willen dat ik een interview in stilte zou kunnen opnemen. Een stil interview.

Warschau. In 2019 vertrok ik naar Warschau samen met Henk Havens, Bert Luppes en Emma Buysse. We kwamen spreken op een congres wat ging over een veilige leeromgeving. Het was interessant maar het werd pas echt vuurwerk toen een theaterdocent uit Rusland probeerde uit te leggen wat hij een veilige leeromgeving vond. Hij sprak de Russische taal maar meer nog sprak zijn lichaam. In een snelle pas liep hij over de vloer, hij wees, hij schreeuwde hij sprong. Hij drukte zich uit, en niet zo’n klein beetje ook. Het was een prachtig voorbeeld waar vorm het won van inhoud.

Ohja (Het kubisme). Eerst werd er naar een schilderij gekeken met de bedoeling het te begrijpen, waar het over ging, het thema, wie stond erop. Maar met de komst van Het kubisme ging men ook naar de vorm kijken. Vanaf dat punt ging het niet alleen meer over inhoud.

Dagboekfragment. 13.01.20: Lecture in de trein. Ik zit in de trein, we zijn net uit Zwolle vertrokken en ik reis naar Maastricht. Deze week staat in het teken van ‘een kern vatten’ voor mijn lecture en anderzijds verder werken aan mijn solo en tot slot mijn reis naar Valencia plannen. Genoeg te doen dus. Ik wil ook nog sporten deze week. Ach leven. Ik heb thuis verteld waar mijn lecture over moet gaan. Ik merkte dat het onderwerp ontzettend groot is. Groter dan ik dacht. Dus hoe ga ik dit aanpakken? Ik denk, dat wanneer ik zo min mogelijk nadenk over wat ik schrijf, de kern snel en duidelijk op papier komt. Daarom lijkt het me goed om een korte schrijf opdracht te doen. Ik heb 5 minuten. Start. ‘Het gaat over al het vormelijke waar ik van ben gaan houden de afgelopen jaren. Vorm boven taal. Vorm als beste communicatiemiddel die er bestaat. Ik vind dat lastig te verklaren. Maar een ding weet ik heel zeker, en dat is dat taal lang niet aan alles woorden kan geven. Er is zo veel meer. Oogcontact een aanraking of een blik kun je niet altijd in woorden vatten. Het taal loze moment is het voedzaamste moment voor mij. Het in stilte zitten, denken, overdenken. De vormen die we kunnen geven aan situaties, die maken we zelf.. Taal opzich heeft ook altijd een vorm. Dat had ik nog niet zo bedacht. Denk aan het ritme van een tekst of de hoogte waar deze op gesproken wordt. Als ik terugkijk naar mijn werk zie ik dat sterk in I’M SO SICK OF CIRCLES terugkomen. Als ik taal gebruik als communicatiemiddel vind ik taal het interessantst als het op 2 niveaus communiceert: (mogelijk) informatief en daarnaast intuïtief. (1)

Kant. Immanuel Kant noemde denken ‘het praten met jezelf.’ Maar denken met woorden kent echter beperkingen. Wanneer we minder vaardig zijn om zaken in woorden te vatten, remt dat ook ons denkvermogen. Daarnaast is onze denksnelheid dan afhankelijk van de snelheid waarmee we in woorden kunnen denken. Dat hangt vaak weer af van de snelheid waarmee we kunnen praten. Veel kunstenaars beweren hun werk met hun geestesoog ook al te hebben gezien. (Dat heb ik! Ik merk zelf dat ik vaak mijn innerlijke voorstelling al gemaakt heb, een tweede stap is de uitwerking daarvan.)

Interview met lief. Ik: Kun je met woorden alles zeggen? Hij: Nee, gevoelens kun je niet altijd uitdrukken in woorden. Bij ons zie je.. dan zeg ik dat ik je leuk vind maar dan vind ik je veel meer dan leuk. Of ik zeg dat ik je lief vind, maar ik vind je veel meer dan lief. Met mijn ogen, dan kijk ik je recht in je ziel. Ik hoef dan niks te zeggen. Jij voelt wat ik bedoel. Ik: Welke vorm van communiceren voel je het meest? Hij: Knuffelen en aankijken. Een brief ook. Sommige mensen communiceren te veel, dan wordt het onmenselijk. Het verraad soms ook te veel over wie je bent of wat je echt denkt of vindt. Ik: Als je een andere vorm zou mogen kiezen om in te communiceren, welke kies je dan? Hij: Gebarentaal. 

De drie vormen. Een rondje, een vierkant en een driehoek. Ik ben dol op de basis vormen.  Ze zijn perfect. Ze passen precies. Ze blijven me achtervolgen. Dit is een kleine ode aan vorm. 

In het tweede jaar van mij studie op de toneelacademie zette ik ze zelf in elkaar. Met Doris. Het was een decor voor een voorstelling. Grote ijzeren vormen. Het is een metafoor geworden voor een vraag die ik mij gedurende mijn studie, of misschien mijn hele leven al heb afgevraagd. Welk medium draagt mijn message? Of door welke vormen’ spreek ik?

 "I don't necessarily agree with everything I say."  Schrijft Mcluhan. Dat vind ik mooi. Dat is ook precies de reden waarom ik misschien niet de hele tijd bij mijn lecture moet zijn. Want wat nou als mijn lichaam iets anders communiceert dan de woorden die ik spreek? Wat nou als de toon waarop ik spreek mijn mening verraad? Wat nou als mijn blik laat zien dat ik het ergens niet mee eens ben? ‘Ik loop nu even uit het beeld.’ Dat was nodig. Noodzakelijk zelfs. Ik ben het niet eens met alles wat ik zeg. Daarmee bedoel ik dat mijn stem, de omgeving, het geluid, mijn lichaamstaal, de beweging van mijn mond als ik praat, niet communiceren wat ik zou willen communiceren. En het zou jammer zijn als dat misgaat. 

Angst voor taal. De fascinatie voor vorm is begonnen bij een angst. Mijn angst voor taal. Kletsen kan ik wel. Gewoon gezellig praten. Maar als ik praat, of iets wil voorlezen, als ik écht iets wil zeggen, laat de taal mij soms in de steek. Dan lijkt taal niet ‘mijn’ communicatiemiddel. Ik ben dyslectisch, men noemt het ook wel ‘woordblindheid’. Eerst dacht ik ‘ah! Daar is mijn probleem!’ Maar dit ‘probleem’ gaf mij al snel het inzicht dat hierin mijn kracht verscholen zat. Al spelend werd ik me bewust wat taal met mij deed. Wanneer taal alleen maar informatie overbracht kwam mijn woordblindheid weer om de hoek kijken. Of zoals Nietzsche schrijft: ‘Wanneer taal wordt gebruikt om feiten te communiceren benauwt het mij’ Maar wanneer taal een vorm aanneemt ‘spreekt’ die taal voor mij pas echt. Denk aan poëzie, muziek, een theatertekst, een speech, een podcast een verhaal. Als taal niet alleen taal is, maar ook vorm krijgt, verdubbelt de schoonheid, dan wordt taal méér dan alleen informatie overbrengen, dan wordt taal een vorm van kunst.!!!!

Wat doet een vorm. Een vorm spreekt. Een vorm drukt de beslissende stempel op de betekenis van een boodschap. Die betekenis is voor ieder anders, omdat je deze betekenis zelf invult. Je eigen waarheid is niet andermans waarheid. In die ruimte speelt je verbeelding. De wijze waarop je zintuiglijk geprikkeld wordt heeft te maken met je voorkeur. Ieder heeft een andere voorkeur, dus ieder wordt anders geprikkeld. Zo zijn onze belevingswerelden uniek en authentiek. 

Een bijbel. The medium is the massage - McLuhan. Na het lezen van dit boek ben ik ervan overtuigd dat ik het nooit meer zal vergeten. Ik zal het bij me dragen als een bijbel. Ik vond het fantastisch. Een paar aantekeningen. McLuhan zei ‘The medium is the message’ Een medium is volgens McLuhan een verlengde van de mens. Een verlenging van onze zintuigen. Dus een radio zou een verlenging van de oren zijn. Of kleding zou een verlenging zijn je lichaam. Dat vind ik een mooie gedachte! Tegelijkertijd vraag ik me af of er een medium is wat geen verlengde is van de mens, maar van bijvoorbeeld de natuur of het heelal. Deboodschap is volgens McLuhan het effect van het medium op de mens. De verandering die teweeg wordt gebracht. Het medium waarin of waarop de informatie zich presenteert, is bepalend voor de beeldvorming en bewustwording. De boodschap die dóór het medium wordt overgebracht is niet per se dé boodschap. Juist het effect dat het medium heeft op de mens is de boodschap. Ik denk dat die boodschap op verschillende manieren geïnterpreteerd kan worden, afhankelijk van het medium en de mate waarin je geprikkeld wordt. Ieder zal zijn/haar eigen beleving anders ervaren. Een goed voorbeeld wat ik tegen kwam: ‘In 1960 werd er een debat gehouden tussen Richard Nixon en John F. Kennedy in America. Je kon dit debat op de televisie volgen maar ook op de radio. Mensen die dit debat via de radio hebben beluisterd waren ervan overtuigd dat Nixon had gewonnen. Terwijl de televisiekijkers overtuigd waren dat Kennedy had gewonnen. Kennedy straalde zelfverzekerdheid uit op beeld, maar dit was voor het radio publiek niet te zien. Nixon was daarentegen meer aan het woord waardoor het radio publiek het gevoel kreeg dat hij had gewonnen. De boodschap is gelijk maar door de verschillende soorten medium interpreteerden mensen het anders.’ (2)

BRONNENLIJST

​

 

Van Baarle, K., Röttger K., & Pewny. (2014). Language: Impossible: Giorgio Agamben en het theater van Romeo Castellucci. Marburg: Tectum Verlag.

 

Van Baarle, K. (2010). Language: Impossible. (Masterproef). 

Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Universiteit Gent.

 

Binns, E. (1960). This is Marshall McLuhan: The Medium is the Message (Video-bestand) Geraadpleegd op 5 april 2020, van https://www.youtube.com/watch?v=t1axnba_Ueg&app=desktop

 

Byrne D. (2018) Hoe muziek werkt.

Amsterdam:  Xander Uitgevers.

 

Herzog, H. (Regisseur). (1971) Land of Silence and Darkness. (Video-bestand) Geraadpleegd op 4 april 2020, van https://www.youtube.com/watch?v=U68tMGEqL5o

 

Marcus, B. (1995). The age of wire and string. 

Verenigde staten: Alfred A. Knopf.

 

McLuhan M. (1964) Understanding Media.

Geraadpleegd op 27 juni 2020, van https://designopendata.files.wordpress.com/2014/05/understanding-media-mcluhan.pdf

 

McLuhan M., Fiore Q., & Agel J.,(1967) The medium is the Massage.

Verendigde staten: Penquin Books.

 

Pull, N. (2020) My black shadow walks in front of me. (Tijdschrift).

Maastricht: Auteur.

 

Rogaway P. (1969) Marshall McLuhan Intervew from Playboy UC Davis: University of California. Geraadpleegd op 10 april, van https://web.cs.ucdavis.edu/~rogaway/classes/188/spring07/mcluhan.pdf

 

Strijbosch P. (2012) Samenvatting: Medium is the Massage.

Geraadpleegd op 27 juni 2020 van, https://cpstrijbosch.wordpress.com/2012/11/04/64/

 

Peters S. (2014) Het probleem van de waarheid.

Geraadpleegd op 1 april 2020 van, http://www.friedrichnietzsche.nl

 

Van der Vegt L. (2020) FELL APART BODY PARTS: HANDS, EYES (Onderzoeksproject).

Performance, Toneelacademie Maastricht.

 

Mijn dank gaat uit naar de volgende mensen die op een manier hebben bijgedragen aan dit onderzoek. In de vorm van een (telefoon)gesprek, een ontmoeting, een interview of ervaring. Jullie waren voor mij, in jullie eigen vorm, een bron van inspiratie en informatie.

 

Anna Luyten, docente Toneelacademie Maastricht, over ‘hoe’ onderzoek doen en over vertrouwen

Frank Mineur, Theorie docent aan de Toneelacademie, over Friederich Nietzsche

Marthe Koning, mijn vriendin en schoolgenoot, over feedback en vertrouwen

Mike van Marle, mijn vriend, over spreken in vormen vanuit liefde

Anne van der Vegt, mijn zus, over non-verbale communicatie

Doris Vervuurt, mijn vriendin en schoolgenoot, over het bouwen van vormen

Rob Bults, mijn peetvader, over wat ik ben als kunstenaar

Lieke Benders, artistiek directeur van Hoge Fronten, over stille kunst

Jona Bink, Claudia van de Kerkhof, Ernest Rodziekiewicz, Margriet Knobbe, geïnterviewde, over spreken in stilte

bottom of page